Transponder (urządzenie odzewowe – ang. skrót od „transmitter-responder”) zainstalowany na pokładzie samolotu wykorzystuje częstotliwość radarową i wysyła zakodowane sygnały będące „odpowiedziami” na sygnały „pytające” („zapytania”) wysyłane z lotniska przez radar SSR (Secondary Surveillance Radar), czyli tzw. radar wtórny. Te sygnały płynące z transpondera pozwalają kontrolerom identyfikować samolot jako „swój” lub „obcy”, jak też ustalać jego wysokość. Do identyfikacji samolotów cywilnych i wojskowych używa się tzw. kodu squawk przydzielanego przez służbę kontroli lotów (tryb 3/A – z angielska „mode 3/A”) – jest to składający się z 4 cyfr (w systemie ósemkowym, tj. ustawia się cyfry od 0 do 7) numer identyfikacyjny danego samolotu. W „stenogramach” CVR skonstruowanych przez moskiewskich specjalistów, a przekazanych Polsce jako dokumenty rozmów polskiej załogi „prezydenckiego tupolewa” oraz tego, co ona słyszała w ostatnich około 39 minutach lotu, słowo „squawk” się pojawia we „wczesnych” fragmentach „stenogramów” podczas dwóch rozmów mińskiej wieży z załogami innych (aniżeli polski) samolotów:
10:14:30 D (niezr.) Dzień dobry, podchodzimy do punktu RATIN na 9600 metrów, na zmianę 3-4-0.
10:14:37 D Białoruski 19-58, kurs ASKIL.
10:14:40 1958 Kurs ASKIL, nabieramy 9100, Bieławija 19-58.
10:14:44 D Aerofłot 258, Mińsk-Kontrola, dzień dobry, kontrola wtórna, kod transpondera 51-31, na zmianę jaki poziom usłyszałeś?
10:14:50 285 3-4-0, jeśli można, Aerofłot 2-8-5.
(...)
10:14:54 D Aerofłot 285-ty, nabierajcie 340.
10:14:58 285 Nabieram poziom 3-4-0, SQUAWK 51-31 ustawiliśmy, gotowi na LETKI.
10:18:51 331 Mińsk-Kontrola, dzień dobry, Transaero 331, podchodzę do punktu ASKIL, poziom 9600, na zmianę 3.2.0.
(...)
10:19:02 D Dzień dobry, Transaero 3-3-1, Mińsk-Kontrola, kontrola wtórna, zezwalam kurs na LETKI, nabierajcie poziom 3-2-0, SQUAWK 51-35.
(...)
10:19:15 331 Kurs LETKI, nabieram 3-2-0, SQUAWK 51-35, Transaero 331.
natomiast nie pojawia się ani razu w rozmowach polskiej załogi z żadną z „wież” czy „kontroli” - ani w dialogach z Mińskiem, ani z Moskwą, ani z „Korsażem”. (Za pomocą ustawień transpondera można też, nawiasem mówiąc, sygnalizować porwanie (uprowadzenie) – kod 7500, utratę łączności – 7600 i nagłe wypadki, awarie etc. (7700)).
Z kolei w rozmowach ruskich szympansów na wieży w Smoleńsku nie pada ani razu mowa o kodzie identyfikacji tupolewa. Co więcej, ruskie szympansy parokrotnie zdradzają swoją niewiedzę, co do godziny wylotu „pierwszego Polaka”, jak i trasy, którą leci „prezydencki tupolew”:
09:40:19 Крaсн. Но видимость 500 метров, даже меньше, вот сейчас даже 300 метров вот зашел вообще. Ждать смысла нет, нет, 20 тонн у него остаток, он уйдет на Тверь, Сыпко я позвонил, у меня вопрос какой, по моим данным, Тушка вылетает польская, они к нам не запрашиваются, они летят сами, надо им передать, что нас закрыло./Ale widoczność 500 metrów, nawet mniej, o teraz nawet 300 metrów, o zaszła w ogóle. Nie ma sensu czekać, 20 ton mu zostaje, odejdzie do Tweru, dzwoniłem do Sypki, mam takie pytanie,wg moich danych polska Tutka wylatuje, oni się nam nie meldują, sami lecą, trzeba im przekazać, że nas zasłoniło.
(…)
09:41:00 ОД Я понял, большая Тушка вылетела в 27 минут к вам./Zrozumiałem, duża Tutka wyleciała do was o 27.
09:41:04 Красн. Тушка вышла в 27?/Tutka wyszła o 27?
* *
10:13:56 РП Где-то по трассе идет, я же сказать-то не могу, или в минской зоне, или уже в московскую вошел./ Gdzieś po trasie idzie, nie umiem powiedzieć, albo w strefie mińskiej, albo już wszedł w moskiewską.
10:14;01 РП (нрзб) когда он должен (нрзб)./ (niezr.) kiedy on powinien (niezr.)
10:14:03 РП Ну, по идее должен, он уже должен подходить по идее, вот я вижу, борт идет, но этот на Москву сразу идет, он, не он, трудно сказать./No, w zasadzie powinien, on już powinien w zasadzie podchodzić, o, widzę, samolot idzie, ale ten do Moskwy od razu idzie, on czy nie on, trudno określić.
Pojawiają się jednak fragmenty, jakby jakaś łączność „Korsaża” z jakimś „głównym Polakiem” w międzyczasie była:
09:53:54 РП Плюснин. Нужно как-то выйти на главный центр, чтобы основному поляку, Алло /Plusnin. Trzeba jakoś skontaktować się z głównym centrum, żeby głównemu Polakowi, halo.
09:54:00,5 ОД Да, да, да./Tak, tak, tak.
09:54:01 РП Передал, во-первых, чтобы он был, чтобы он был готов к уходу на запасной, вот, уточнить, сколько у него топлива, потому что он по-русски-то практически не понимает ничего./Przekazałem, po pierwsze, żeby on był, żeby on był gotów do odejścia na zapasowe, sprawdzić, ile ma paliwa, bo on po rosyjsku praktycznie nic nie rozumie.
Chwilę później (po tej rozmowie wyżej) jest też w „stenogramach z wieży” ten przedziwny monolog Plusnina, jakby kogoś odesłano na zapasowe lotnisko:
10:00:15 РП В тот раз он в Минск уходил на запасной, да? Сейчас бы в Минске сел (нрзб)./ Tamtym razem on do Mińska odchodził na zapasowe, tak? Teraz by w Mińsku wylądował (niezr.)
10:02:53 РП Хорошо, что я его на привод не стал выводить, а ко второму сразу на посадку./Dobrze, że go na radiolatarnię nie zacząłem naprowadzać, a na drugi od razu do lądowania.
10:03:02 РП Вот с ним-то мы на***сь, пока его на запасной отправили (смех) как бы по-нормальному./No, z nim się najeb…śmy, zanim go na zapasowe nie odesłaliśmy (śmiech) jakby normalnie.
10:03:23 РП Уже снижались и(нрзб)./ Już się zniżali i (niezr.)...
Co jednak najciekawsze – ruskie szympansy mają problemy z rozpoznaniem polskiego samolotu (jak cytowałem wyżej):
10:14:03 РП Ну, по идее должен, он уже должен подходить по идее, вот я вижу, борт идет, но этот на Москву сразу идет, он, не он, трудно сказать./No, w zasadzie powinien, on już powinien w zasadzie podchodzić, o, widzę, samolot idzie, ale ten do Moskwy od razu idzie, on czy nie on, trudno określić.
I minutę później:
10:15:30 РП Николай Евгеньевич, я вам скажу – не выходил, вот наблюдаю борт, идет по трассе, он – не он, сказать не могу, идет на Москву…/Mikołaju Jewgieniewiczu, powiem wam, nie łączył się, ot, śledzę samolot, idzie po trasie, on – nie on, trudno powiedzieć, idzie do Moskwy…
Plusnin zresztą chwilę potem wprost pyta jedną z enigmatycznych instytucji biorących udział w całym tym ruskim cyrku tj. „dyżur operacyjny lotniska”:
10:17:36 РП Мне нужна информация, куда он пошел, или на Внуково, или куда вот, где он сейчас?/Potrzebuję informacji, dokąd on odleciał, czy na Wnukowo, czy gdzie, gdzie on jest teraz?
Czy w takim razie transponder tupolewa nie działał, czy też było jego funkcjonowanie skutecznie eliminowane przez jakiś samolot służący do ataku elektronicznego? Przecież na ruskim radarze powinna być czytelna informacja zwrotna właśnie dzięki działaniu transpondera tupolewa. Czy widziała go tylko wieża na smoleńskim „Jużnym” (najprawdopodobniej działająca pod kryptonimem „Buriełom”)?
10:21:06 Д Павел Валерьевич, звонил «Южный»./ Pawle Waleriewiczu, dzwonił „Jużnyj”.
10:21:08 РП Ну./No i?
10:21:09 Д PLF 101-я рассчитывает в двадцать первую минуту на схему ориентир./PLF 101-szy oczekuje w 21 minucie kierunku na punkt orientacyjny.
Dwie minuty później, w trakcie rozmowy Plusnina z „Jużnym”, „prezydencki tupolew” ma się – wedle stenogramów jednych i drugich – zgłaszać zaskoczonej „załodze” szympansów.
10:23:30 101 «Корсаж» - Старт, польский 101, добрый день./”Korsaż”-Start, polski 101, dzień dobry.
Ale też polski samolot ponadto o godz. 10.28 znika z ruskich radarów „Korsaża” - niedługo po pierwszej wymianie komunikatów:
10:28:27 РП Не проспать его, с курсом 40 идет, чтобы довернуть его вовремя. Где он б...дь сейчас?/Nie przegapić go, na kursie 40 idzie, żeby go zdążyć doprowadzić. Gdzie on k...a teraz jest?
10:29:05 РП Так, так, так, так, так, б...дь, где-то ж должен быть./Tak, tak, tak, tak, k...a, gdzieś powinien być.
10:29:10 А (нрзб)./ (niezr.)
10:29:20 РП Ё... твою мать, все один к одному, б...дь./ K..a twoja mać, wszyscy jeden w drugiego, k..a…
10:29:30 А (нрзб)./ (niezr.)
10:29:31 РП Ответил./Odpowiedział.
10:29:33 А (нрзб)./ (niezr.)
10:29:34 РП Где-то 25 километров, пока не наблюдаю./Gdzieś 25 kilometrów, na razie nie obserwuję.
10:29:38 А Ты его не видишь, да? / Ty go nie widzisz, tak?
10:29:39 РП Да, пропал./Tak, przepadł.
10:29:41 А (нрзб)./ (niezr.)
10:29:43 А Да./Tak.
Jakimi radarami dysponowało lotnisko Siewiernyj? Na ich temat akurat jest najmniej w raporcie komisji Burdenki 2, pomijając jakieś psychodeliczne zdjęcia ze s. 124. Może w polskim raporcie będzie więcej.
